Kinh ngạc với quy mô nền kinh tế ngầm của Ukraine

Leonid không có vẻ gì là dân buôn tiền ở chợ đen mà mọi người thường hình dung. Anh ta vẫn còn trẻ, vẻ ngoài cao ráo rắn chắc với khôn mặt đẹp trai khoác lên mình bộ cánh thời thượng. Anh chọn một quán café cao cấp phục vụ cho cả khách nước ngoài làm địa điểm cho buổi gặp mặt.

Leonid gọi một tách trà mật ong, rồi bắt đầu nói với giọng điệu chậm rãi. “Chợ đen ở Ukraine không hẳn là đen lắm. Chỉ là cái cách mọi thứ ở đây không rõ ràng.”

“Chúng tôi từng tặng “quà” cho bác sĩ mỗi khi đi. Giá trị hiện tại mỗi món quà là 200 hriyvna (9 USD). Hoặc cũng có thể là một tuần mua sắm ở khu siêu thị rẻ hơn ở Kiev.

4 năm trước, Leonid vẫn làm việc trong nhiều ngân hàng khác nhau cho đến khi bị sa thải do nền kinh tế Ukraine xuống cấp nhanh chóng. Sau đó anh chuyển sang nghề đổi tiền với hy vọng thu hút khách hàng bởi mức tỷ giá hấp dẫn hơn các ngân hàng.

Hiện nay số tiền anh giao dịch lên tới khoảng 100.000 USD. Những cọc tiền thường được ngụy trang trong túi đồ tập gym.

“Nếu khi nào giao dịch hơn 100.000 USD thì sẽ khó tính tiền hơn. Bạn phải biết rằng một túi tiền 300.000 USD nó sẽ to như cái bàn này.” Anh nói, tay vẽ ước lượng lên cái bàn dành cho 4 người mà chúng tôi đang ngồi.

“Nếu ít hơn 50.000 USD thì coi như xong. Đối với những khoản tiền cực lớn, tôi cố gắng giao dịch ở nhiều điểm khác nhau để tránh bị phát hiện. Họ lo lắng về những hành động không nên làm. Tôi không muốn biết họ làm những gì và họ cũng không muốn biết về tôi.”

Leonid không cung cấp tên họ tên đầy đủ cho phóng viên VICE News, không phải vì sợ bị bắt mà anh không muốn bị cướp. Anh cũng chia sẻ, anh không muốn trở thành trung tâm của giới dịch vụ ngầm, đôi lúc anh có dự cảm không lành khi tiến hành giao dịch.

“Từ cách đối tác nói chuyện trên điện thoại có thể biết nhiều thứ. Nếu họ không nói chính xác khi nào họ tới. Đôi khi tôi phải vứt ngay điện thoại đi và bỏ giao dịch đó. Bạn nên tin vào bản năng của mình. Tôi chỉ không muốn bị phát hiện.”

Nền kinh tế Ukraine đang gặp khó khăn. Theo WB, GDP Ukraine dự kiến sẽ giảm còn 12% cuối năm 2015. Thêm vào đó, Nga đang yêu cầu Ukraine phải trả khoản nợ 3 tỷ USD mà điện Kremlin cho vay từ thời cựu Tổng thống Viktor Yanukovich còn đang nhậm chức.

Ukraine sở hữu một trong những nền kinh tế ngầm lớn nhất trên thế giới, chiếm tới 47% GDP Quý I 2015. Báo cáo chính phủ được công bố vào tháng 8 cho biết: “Mất lòng tin vào triển vọng kinh tế trong tương lai gần buộc họ phải che dấu thu nhập bằng cách tăng lỗ và chi phí không phải thanh toán.”

Leonid giải thích, ai cũng có những giao dịch mờ ám. Họ đang cố gắng để giảm thiểu nhưng sẽ phải mất một thời gian dài.”

Theo Igor Vinnychuk, chuyên gia kinh tế tại ĐH Quốc gia Chernivtsi, rất nhiều hoạt động kinh tế ngầm tại Ukraine đang đi trên ranh giới giữa hợp pháp và phi pháp. “Tại Ukraine chúng ta nên phân định rõ ràng những vùng khác nhau trong nền kinh tế ngầm. Theo đó, tính chất hợp pháp sẽ được xác định theo từng loại hình kinh tế. Ví dụ, sẽ có những hoạt động sản xuất phi pháp và những hình thức bán hàng hợp pháp.”

Vinnychuk cho biết thêm, sản xuất rượu trái phép là hoạt động kinh doanh có lời nhất trong nền kinh tế ngầm. Nó chiếm 40% tổng sản lượng rượu cả nước, quy mô đạt 1,1 tỷ USD. Bên cạnh đó, sản xuất dầu và khai thác đá hổ phách phần lớn là trái phép. Sản xuất dầu trái phép chiếm 30% nền kinh tế Ukraine, có giá trị khoảng 550 triệu USD và 99% cơ sở khai thác hổ phách đều là phi pháp với trữ lượng trị giá 330 triệu USD mỗi năm.

Một trong những hoạt động ngầm phổ biến nhất là buôn lậu. Số lượng thuốc lá buôn lậu lên tới 360-450 triệu USD. Vấn nạn tham nhũng chính là lý do khiến cho tệ nạn buôn lậu trở nên phổ biến ở Ukraine.

Để kinh doanh hợp pháp ở Ukraine, người ta phải vượt qua một danh sách các thể loại giấy tờ, thủ tục. Chính vì vậy mà người dân chọn kinh doanh ngầm thay vì làm việc với chế độ quan liêu.

“Nền kinh tế ngầm đạt đến tầm này chính là lời tố cáo chân thực nhất cho chính sách thuế và quy định điều tiết kinh tế vô lý, bất khả thi.” Ông Vinnychuk nhận định.